Χάνεται η μάχη για την κλιματική αλλαγή.

Πριν καν αρχίσει, φαίνεται να χάνεται άδοξα η μάχη για την αποφυγή της απειλούμενης κλιματικής αλλαγής. Πρόκειται για την υπερθέρμανση της ατμόσφαιρας του πλανήτη, λόγω κυρίως των εκπομπών διοξείδιου του άνθρακα που είναι αποτέλεσμα της έντασης των καύσεων, οι οποίες εξυπηρετούν τις ανάγκες του ανθρώπου.

Παρά τη θέσπιση ορίων για την κατανομή των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα που εκλύεται στην ατμόσφαιρα ως αποτέλεσμα των καύσεων και παρά τον έλεγχο των καύσεων που πραγματοποιούνται από κάθε χώρα, το αποτέλεσμα είναι απογοητευτικό. Ήδη, παρά τις απαγορεύσεις, οι εκπομπές καυσίμων αυξήθηκαν κατά το 2010 ως σύνολο σε όλο τον κόσμο σε επίπεδο ρεκόρ και αποτελούν τις υψηλότερες της ιστορίας. Αυτό σημαίνει ότι η προσπάθεια για συγκράτηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε κάποια όρια ασφάλειας έχει ήδη αποτύχει. Η συγκράτηση της θερμοκρασίας σε άνοδο κάτω από δύο βαθμούς Κελσίου φαίνεται πια αδύνατη. Η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας πάνω από 2^οC είναι το όριο, πάνω από το οποίο θα πρέπει να αναμένουμε μια καταστρεπτική κλιματική αλλαγή σε παγκόσμιο επίπεδο.

Τον περασμένο χρόνο, κατά τον οποίο συνεχίστηκε η παγκόσμια οικονομική κρίση, η μεγαλύτερη των τελευταίων 80 ετών, οι εκπομπές καυσαερίων έφθασαν στο επίπεδο ρεκόρ των 30,6 γιγατόνων διοξείδιου του άνθρακα. Αυτό σημαίνει ότι αν η τάση αυτή συνεχισθεί, –και θα συνεχισθεί δεδομένων των συνθηκών και των νοοτροπιών που επικρατούν–  θα υπάρχει πιθανότητα 50% ότι η παγκόσμια μέση θερμοκρασία κατά το έτος 2100 θα βρίσκεται 4^οC πάνω από τη σημερινή μέση θερμοκρασία. Μια τέτοια κλιματική αλλαγή συνεπάγεται  αλλαγές που θα επηρεάσουν τις ζωές εκατοντάδων εκατομμυρίων ατόμων σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Το αποτέλεσμα αυτό θα σημάνει μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών σε τεράστια κλίμακα και σχεδόν σίγουρα θα οδηγήσει σε μεγάλες συγκρούσεις και καταστρεπτικούς πολέμους με αποκαλυπτικές διαστάσεις.

Πέρα από το γεγονός αυτό υπάρχουν και άλλοι συντελεστές που καθιστούν αδύνατη την επίτευξη του στόχου για μείωση των εκπομπών διοξείδιου του άνθρακα από καύσεις:

1.                Η προσπάθεια για μείωση των εκπομπών διοξείδιου του άνθρακα από καύσεις δεν έχει την απαιτούμενη υποστήριξη από μέρους του κοινού, αφού το παγκόσμιο κοινό δεν έχει συνείδηση της σοβαρότητας του προβλήματος.

2.                Αντίστοιχα, οι υπεύθυνες κυβερνήσεις και οργανισμοί δεν δίνουν την απαραίτητη προσοχή στο πρόβλημα. Άλλωστε εκείνο που απασχολεί επιτακτικά τις κυβερνήσεις είναι το άμεσο και ορατό πρόβλημα της οικονομικής ανάκαμψης. Η οικονομική ανάπτυξη απαιτεί δραστηριότητες που εντείνουν τις καύσεις, αποτελεί δηλαδή στόχο αντιφατικό προς την αποφυγή της πλανητικής υπερθέρμανσης.

3.                Η κρίση της πυρηνικής ενέργειας μετά τα γεγονότα της Φουκουσίμα υποχρέωσε την Ιαπωνία και τη Γερμανία να διακόψουν τα προγράμματα κατασκευής νέων πυρηνικών εργοστασίων. Ήδη τις ακολουθούν η Ελβετία, η Ιταλία, η Ταϊλάνδη και η Μαλαισία. Φαίνεται βέβαιο ότι με τη σημερινή νοοτροπία η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνική σχάση δεν έχει μέλλον. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνικά εργοστάσια ανέρχεται στο 14% της παγκόσμιας κατανάλωσης. Η κατάργησή της σημαίνει τεράστιο έλλειμμα στην παγκόσμια παραγωγή ενέργειας. Έλλειμμα που σε μεγάλο ποσοστό θα αναπληρωθεί με παραγωγή ενέργειας με καύση ορυκτών καυσίμων.

4.                Το υπάρχον δυναμικό σε εργοστάσια παραγωγής ενέργειας από ορυκτά καύσιμα είναι τέτοιο που η προσφυγή σε άλλες οικολογικά ήπιες πηγές δεν είναι δυνατή για απλούς οικονομικούς λόγους.

Όσο και αν οι αρμόδιοι επιστήμονες μιλούν για ανάγκη κατεπείγουσας δράσης, αυτό φαίνεται ουτοπικό δεδομένου του αντιφατικού χαρακτήρα των βασικών αναγκών που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα ως σύνολο. Και βέβαια η αποφυγή της κλιματικής αλλαγής απαιτεί μέτρα αντίθετα προς αυτά που απαιτεί η ανάγκη για ανάπτυξη. Οικολογία και ανάπτυξη βρίσκονται σε αντίθετες τροχιές. Η κρίση του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος και η ανακατανομή του πλούτου προς όφελος των νέων αναπτυσσομένων βιομηχανικών χωρών, η μεταφορά οικονομικού κέντρου βάρους προς την Ασία, η κατάργηση του διαχωρισμού Δύσης και Ανατολής και η άνοδος πολυπληθών νέων καταναλωτικών ομάδων στις νέες βιομηχανικές χώρες, είναι ακριβώς τα στοιχεία που επιβάλλουν τη γενική τάση για αύξηση των μεγεθών. Και αύξηση των μεγεθών είναι αδύνατον να επιτευχθεί με ελέγχους των καύσεων που σημαίνουν περιορισμούς στην κατανάλωση ενέργειας. Άλλωστε, δεν υπάρχει εναλλακτικό μοντέλο προς το καταναλωτικό ιδανικό που καθιέρωσε, υποστηρίζει και διαδίδει η Δύση.

Οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας φαίνεται να μην αποτελούν λύση στο πρόβλημα. Θεωρητικά βέβαια αυτές είναι η λύση του προβλήματος της αύξησης των εκπομπών αερίων καύσεως.  Ωστόσο, η πυρηνική ενέργεια απεδείχθη φενάκη και αποτελεί η ίδια οικολογικό πρόβλημα με την αδυναμία διάθεσης των καταλοίπων της πυρηνικής σχάσης και τα τερατώδη προβλήματα που δημιουργούν τα πυρηνικά ατυχήματα, όπως το πρόσφατο ατύχημα στη Φουκουσίμα. Οι λεγόμενες πράσινες πηγές ενέργειας όπως είναι η αιολική, η ηλιακή και η ενέργεια των κυμάτων απαιτούν τεράστιες επενδύσεις που οι ίδιες προϋποθέτουν τεράστιες εκπομπές καυσαερίων.

Δεν υπάρχει λοιπόν άλλος τρόπος αντίστασης και ματαίωσης της απειλούμενης οικολογικής ανατροπής  από τη μεταβολή της στάσης απέναντι στο πρόβλημα της αέναης ανάπτυξης. Πώς είναι δυνατή η απεριόριστη και χωρίς όριο ανάπτυξη σε ένα φυσικό κοσμοσύστημα που είναι πεπερασμένο; Η στοιχειώδης ορθολογική ανάλυση επιβάλλει φραγμό στην απεριόριστη τεχνοοικονομική επέκταση. Αυτό φαίνεται αυτονόητο. Το πώς όμως θα πραγματοποιηθεί αποτελεί πρόβλημα άλυτο που είναι μεταφυσικής τάξης.

Ραδιενεργό «κτήμα ες αεί»

Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες, που έχουν φθάσει σε κατάσταση «πυρηνικής τήξης»[1] ή «μερικής πυρηνικής τήξης» κατά τα πυρηνικά ατυχήματα στο Τσερνομπίλ της Ουκρανίας και αντίστοιχα στη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας, θα παραμείνουν ενεργοί μέχρι το απώτατο μέλλον. Δεν έχει μέχρι σήμερα επαρκώς εξηγηθεί ότι, όχι μόνο μερικά από τα ισότοπα που διασκόρπισαν οι πυρηνικές αντιδράσεις κατά τα δυστυχήματα θα παραμείνουν επικίνδυνα ραδιενεργά για χιλιάδες χρόνια, αλλά και το ότι το προϊόν της τήξης του πυρήνα κάθε αντιδραστήρα ενδέχεται να συνεχίσει να παραμένει εκτός ελέγχου διασπώμενο και θανατηφόρο για πολλές χιλιάδες χρόνια. Όχι μόνο οι ζώνες γύρω από το σημείο της τήξης των αντιδραστήρων θα είναι επικίνδυνες για κάθε μορφή ζωής για χιλιάδες χρόνια, αλλά και τα ίδια τα κατάλοιπα των αντιδραστήρων θα είναι ενεργά και θα εξαπολύουν νέες ποσότητες ραδιενεργών θανατηφόρων ισοτόπων που θα μολύνουν το υπέδαφος και τα διαρρέοντα υπόγεια ρεύματα νερού.

Ήδη η προσπάθεια για τον εγκιβωτισμό του υπέρθερμου αντιδραστήρα στο Τσερνομπίλ αποδεικνύεται ότι είναι πρόσκαιρη, αφού το περίβλημα από μπετόν, που 25 χρόνια πριν με τόσες προσπάθειες, κατασκευάστηκε για να περιορίσει τον υπέρθερμο σε τήξη ευρισκόμενο αντιδραστήρα, ήδη χρειάζεται αντικατάσταση με νέα πολυδάπανη κατασκευή[2]. Αναμενόμενος χρόνος ζωής της νέας κατασκευής είναι, με μεγάλη πράγματι αισιοδοξία, τα 100 χρόνια[3]. Το διάστημα αυτό είναι σύντομο σε σχέση με την ραδιολογική κλίμακα χρόνου που απαιτείται για την εξάντληση των ακτινοβολιών των ραδιενεργών ισοτόπων, τα οποία είναι τα κατάλοιπα της πυρηνικής τήξης. Ακόμη όμως και με την προοπτική του σήμερα, τίποτε δεν εγγυάται ότι μετά τα 100 αυτά χρόνια θα υπάρχει δυνατότητα εκ νέου εγκιβωτισμού της δαιμονικής πύρινης μάζας, που θα απειλεί και πάλι όπως απειλεί σήμερα.  Πρόκειται για ένα αδιανόητο φυσικό αλλά και παρά φύση φαινόμενο: την πυρκαγιά που δεν μπορεί να σβηστεί. Αν είμαστε αισιόδοξοι θα μπορούμε να υποθέσουμε ότι, αν συνεχισθεί η τεχνολογική πρόοδος, κάποιος τρόπος θα βρεθεί για να πάψουν επιτέλους οι ανεξέλεγκτες πυρηνικές αντιδράσεις.

Φαίνεται ότι ούτε οι πυραμίδες, ούτε το μέγα σινικό τοίχος, ούτε οι ουρανοξύστες, ούτε οι διώρυγες, ούτε τα άλλα τεχνικά έργα θα έχουν την μακροβιότητα της δαιμονικής πύρινης μάζας που θα καίει και θα βυσσοδομεί ακατανίκητη μέσα στους αιώνες.

Αλλά ήδη έχει αποδειχθεί στατιστικά ότι οι τέσσερις σε τήξη ευρισκόμενοι πυρηνικοί αντιδραστήρες δεν θα είναι οι μόνοι. Είναι στατιστικά βέβαιο ότι από τους εκατοντάδες ήδη σε λειτουργία πυρηνικούς αντιδραστήρες αρκετοί έως πολλοί θα βρεθούν στην ίδια κατάσταση και οι χωρίς ζωή ζώνες, όπως και οι εστίες παραγωγής θανατηφόρων ραδιενεργών ισοτόπων, θα πολλαπλασιαστούν δραματικά στα χρόνια που έρχονται. Έτσι οι 30.000 περίπου νεκροί, το ανυπολόγιστο κόστος, οι καταστροφές, όπως η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης δεν είναι παρά μία εισαγωγή του τί ενδέχεται να συμβεί.

Τα πυρηνικά εργοστάσια πρέπει να τεθούν εκτός λειτουργίας χωρίς καθυστερήσεις. Η γερμανική κυβέρνηση έχει ήδη πάρει μία γενναία και παραδειγματική απόφαση. Κάθε είδους παραγωγή ενέργειας με πυρηνικά μέσα πρέπει να απαγορευθεί. Όμως, τα πράγματα είναι απογοητευτικά, αφού ακόμη και αν υποθέσουμε ότι είναι δυνατόν να αποφασισθεί αμέσως η κατάργηση και η παύση λειτουργίας όλων των πυρηνικών αντιδραστήρων, αυτό δεν μπορεί να γίνει. Σήμερα, περί το 15% της παγκόσμιας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας είναι προϊόν πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής. Τα κεφάλαια που έχουν επενδυθεί για την κατασκευή των πυρηνικών εργοστασίων είναι δύσκολο να αναπληρωθούν, ενώ η έλλειψη της ενέργειας που παράγεται με πυρηνικά μέσα θα οδηγήσει σε κατακόρυφο άνοδο των τιμών του πετρελαίου, του αερίου και του άνθρακα. Η τεχνολογική αισιοδοξία και η εμπιστοσύνη στην ουτοπική αντίληψη για την απεριόριστη ανάπτυξη έχουν οδηγήσει σε αδιέξοδο. Αλλά και η αντικατάσταση των πυρηνικών αντιδραστήρων σχάσης με εργοστάσια καύσης θα τινάξει στον αέρα κάθε ελπίδα για περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Άλλωστε, η προσπάθεια για περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και για αποφυγή της υπερθέρμανσης του πλανήτη βρίσκεται σε κρίση και τα αποτελέσματά της είναι αμφίβολα, δεδομένης της αναδιάταξης του παγκόσμιου συστήματος και της στροφής νέων βιομηχανικών χωρών προς τα καταναλωτικά πρότυπα. Η μόνη λύση που φαίνεται να απομένει είναι αυτή των ήπιων μορφών παραγωγής ενέργειας, που οδηγεί και αυτή σε υψηλό κόστος της παραγόμενης ενέργειας.

Όλα λοιπόν συνηγορούν προς ριζική αναθεώρηση των οικονομικών προτύπων και της αντίληψης για την ανάπτυξη. Ίσως σήμερα βρισκόμαστε στο κρίσιμο σημείο, πέρα από το οποίο θα αρχίσει να γίνεται συνειδητή η ανάγκη για μορφές αειφόρου ανάπτυξης και η απαίτηση για μετριοπάθεια στην κατανάλωση και στη σπατάλη.

---

[1]     O όρος αναφέρεται στον πυρηνικό αντιδραστήρα ο οποίος έχει υπερθερμανθεί λόγω της απώλειας του υγρού ψύξης που συνήθως είναι νερό. Ακολουθεί υπερθέρμανση των ράβδων του προς σχάση πυρηνικού υλικού, το οποίο μαζί με τα προϊόντα της τήξης των μετάλλων της κατασκευής, σχηματίζει ένα είδος λάβας που περιέχει πληθώρα ραδιενεργών υποπροϊόντων. Η λάβα αυτή συγκεντρώνεται στη βάση της κατασκευής που περιέχει τον αντιδραστήρα. Αν υπάρχει τρόπος να ψυχθεί θα παραμείνει εκεί, αρκεί η ψύξη να είναι αρκετή για να εμποδίσει περαιτέρω πυρηνικές και χημικές αντιδράσεις, άλλως η πυρηνική διάσπαση είναι αναπόφευκτη με αποτέλεσμα νέα παραγωγή ραδιενεργών ισοτόπων,  χημική έκρηξη και διάτρηση του περιβλήματος. Το περιβάλλον και το υπέδαφος μολύνονται και η μόλυνση μπορεί να μεταδοθεί σε μεγάλες εκτάσεις.

^[2]     Τη δαπάνη κατασκευής δεν μπορεί να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση της Ουκρανίας. Πρόσφατα προσπάθησε να συγκεντρώσει το ποσό διοργανώνοντας διεθνές συνέδριο στο Κίεβο. Ωστόσο, το ποσό που συγκεντρώθηκε δεν επαρκεί. Το από μπετόν συμπαγές περίβλημα του σε τήξη ευρισκόμενου αντιδραστήρα έχει ύψος περί τα 110 μέτρα και ζυγίζει σχεδόν 30.000 τόννους. Το κόστος του υπερβαίνει το ένα δισεκατομμύριο ευρώ.

^[3]     Στο διάστημα αυτό ενδέχεται να απαιτηθεί ψύξη ολόκληρου του περιβλήματος, άλλως θα απειληθεί νέα έκρηξη με διαρροή ραδιενεργών ισοτόπων και ανάγκη κατασκευής νέου περιβλήματος. Πρόκειται για καταστάσεις εφιαλτικές που εξαρτώνται από μια αμφίβολη ισορροπία τρόμου.

Τσερνομπίλ τσέπης

 

Πριν την πρόσφατη πυρηνική καταστροφή στο εργοστάσιο Φουκουσίμα της Ιαπωνίας η παραγωγή ενέργειας από πυρηνικά εργοστάσια γνώριζε κάποια αναγέννηση. Οι εντυπώσεις από το πυρηνικό δυστύχημα και την καταστροφή στο Τσερνομπίλ της Ουκρανίας φαινόταν να ξεπερνιούνται. Ο περιορισμός των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα είχε γίνει απαραίτητος, ώστε η απουσία τέτοιων εκπομπών κατά την διαδικασία παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνικά εργοστάσια τα έκανε και πάλι ελκυστικά. Παράλληλα, η αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής είχε προξενήσει και αύξηση των τιμών των ορυκτών καυσίμων. Τα οικονομικά και περιβαλλοντικά δεδομένα για τη χρήση της ενέργειας από πυρηνικά εργοστάσια φαινόταν ευνοϊκά.

Τα 450 συνολικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με πυρηνική διάσπαση που έχουν εγκατασταθεί σε 30 χώρες παράγουν σήμερα το 15% περίπου της παγκόσμιας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό σημαίνει ότι εξοικονομείται η εκπομπή περίπου δύο δισεκατομμυρίων τόνων διοξείδιου του άνθρακα ετησίως από την αποφυγή καύσης πετρελαίου ή άνθρακα. Το ποσό αυτό είναι ισοδύναμο με τις εκπομπές διοξείδιου του άνθρακα από όλα τα επιβατικά αυτοκίνητα των ΗΠΑ για τρία χρόνια.

Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με ελεγχόμενη πυρηνική διάσπαση αρχίζει τη δεκαετία του 1950, όταν επικρατούσε η άκρατη αισιοδοξία του προγράμματος «το άτομο για την Ειρήνη» που οργάνωσε η προεδρία Αϊζενχάουερ στις ΗΠΑ. Υπήρχε τότε η εντύπωση ότι το παγκόσμιο ενεργειακό πρόβλημα βρισκόταν στα πρόθυρα της επίλυσής του. Πίστευαν τότε ότι οι πυρηνικοί αντιδραστήρες σχάσης θα ήταν δυνατόν να κινούν όλα τα μηχανήματα, από τα αυτοκίνητα, μέχρι τα αεροπλάνα. Κατά τη δεκαετία του 1970 η πυρηνική ενέργεια γνώρισε τις δόξες της, αφού η αισιοδοξία της εποχής εκείνης ενισχύθηκε από την ενεργειακή κρίση του 1973. Ωστόσο, τα πυρηνικά ατυχήματα στην Πεννσυλβάνια των ΗΠΑ το 1979 και στο Τσερνομπίλ της Ουκρανίας το 1986 ανέκοψαν τις τάσεις εκείνες. Ακολούθησε κάποια ανάκαμψη λόγω του προβλήματος της υπερθέρμανσης του πλανήτη, της διαφαινόμενης εξάντλησης των πετρελαϊκών αποθεμάτων και της ραγδαίας αύξησης της τιμής του πετρελαίου. Σήμερα, μετά τη Φουκουσίμα,  η κατάσταση έχει πάλι μεταβληθεί.

Την αισιοδοξία της δεκαετίας του 1950 αντανακλούν άκαιρα τα σχέδια του κρατικού εργαστηρίου έρευνας Los Alamos των ΗΠΑ, τα οποία έχουν μελετήσει ένα πρωτοποριακό πυρηνικό αντιδραστήρα διάσπασης με μέγεθος που δεν είναι μεγαλύτερο από ένα οικιακό ψυγείο. Ο αντιδραστήρας αυτός θα μπορεί να μεταφερθεί με ένα αυτοκίνητο. Το μηχάνημα αυτό θα μπορεί να παραγάγει ένα κλάσμα της παραγωγής ενός συμβατικού αντιδραστήρα από αυτούς που χρησιμοποιούνται σήμερα. Το κόστος του θα είναι ανάλογα μικρό, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας για μικρές πόλεις, για αφαλάτωση θαλάσσιου ύδατος και για την κίνηση πλοίων. Η ιδέα φαίνεται σε πολλούς ελκυστική, τόσο ώστε η διάδοση αυτών των μηχανημάτων να προβάλλεται ως λύση στο πρόβλημα των εκπομπών διοξείδιου του άνθρακα, αλλά και ως δελεαστική οικονομικά πρόταση. Αντιμετωπίζεται επίσης με αυτές τις διατάξεις και η αδυναμία πολλών φτωχών χωρών να εγκαταστήσουν εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας, όχι μόνο λόγω του κόστους τους, αλλά και γιατί δεν διαθέτουν τα εκτεταμένα δίκτυα διανομής που είναι απαραίτητα για να διαχειριστούν την μαζική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Είναι προφανές ότι τέτοιες πυρηνικές κατασκευές μικρών διαστάσεων θα πολλαπλασιάσουν τους κινδύνους διάδοσης των πυρηνικών όπλων και την πιθανότητα πυρηνικοποίησης εξτρεμιστικών ομάδων ή κρατών.

Εκτός από τον κίνδυνο πυρηνικού ατυχήματος, ο πολλαπλασιασμός των πυρηνικών αντιδραστήρων σημαίνει και αυξημένες ποσότητες πυρηνικών καταλοίπων. Τα κατάλοιπα αυτά παραμένουν ραδιενεργά για χιλιάδες χρόνια. Δεν έχει βρεθεί ικανοποιητική λύση στο πρόβλημα πέρα από την αποθήκευση ή ταφή των καταλοίπων βαθιά μέσα στη γη, πράγμα που είναι άγνωστο που μπορεί να καταλήξει. Οι υποστηρικτές της πυρηνικής ενέργειας απαντούν ότι οι πυρηνικοί αντιδραστήρες δεν παράγουν τοξικά απόβλητα, ανάλογα με αυτά που παράγουν τα εργοστάσια καύσης.

Οι τεχνικές κατασκευές δεν είναι δυνατόν να αποκλείσουν το ανθρώπινο σφάλμα. Ανεξάρτητα από την τελειότητα των μελετών και των κατασκευών, η πολλαπλότητα των λειτουργικών ενεργειών και κινήσεων και ο τεράστιος αριθμός των επαναλήψεων δεν είναι δυνατόν να αποφύγουν την εκδήλωση κάποιου σφάλματος, όπως συνέβη στο Τσερνομπίλ. Αντίστοιχα, η πολυπλοκότητα του φυσικού κόσμου και οι περιορισμοί των οικονομικών θεωρήσεων οδηγούν σε υπερβάσεις των συντελεστών ασφαλείας, όπως έγινε στη Φουκουσίμα. Ο πολλαπλασιασμός των πυρηνικών αντιδραστήρων σημαίνει και πολλαπλασιασμό των πιθανοτήτων αστοχίας.

Τα διλήμματα αυτά δεν μας κάνουν μόνο «να σκεφτούμε το αδιανόητο», όπως  η πυρηνική ισορροπία του Ψυχρού Πολέμου μας υποχρέωνε να κάνουμε. Σήμερα, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα, αφού καλούμαστε «να αποδεχθούμε αυτό που είναι απαράδεκτο». Σήμερα μας ζητούν δηλαδή να συμβιώσουμε με μια κατάσταση που είναι δυνατόν να ξεφύγει σε κάθε στιγμή από τον έλεγχό μας και να εξελιχθεί σε τερατώδη μόνιμα διογκούμενη απειλή μέχρι την τελική καθολική καταστροφή. Με άλλα λόγια ζητείται μια νέα «ισορροπία τρόμου».

Υποστηρίζεται ότι η πυρηνική ενέργεια αποτελεί τη λύση στο πρόβλημα της υπερθέρμανσης και της αλλαγής του κλίματος. Αυτό είναι παράλογο, αφού η πυρηνική ενέργεια συνεπάγεται τη δημιουργία μιας άλλης μορφής οικολογικής ανισορροπίας. Το οικολογικό πρόβλημα είναι πρόβλημα μεταφυσικής, πολιτισμικής, αλλά και πολιτικής τάξης. Δεν είναι δυνατόν να λυθεί με την εφαρμογή μιας τεχνολογικής ουτοπίας. Το οικολογικό πρόβλημα αντιμετωπίζεται μόνο με αναθεώρηση της στάσης μας απέναντι στη φύση, στην αλλαγή της έννοιας της προόδου και στην ισορροπημένη ανάπτυξη, ενώ απαιτεί ριζική αναθεώρηση της ιεράρχησης των αναγκών.

Τα «φάγαμε» μαζί;

Η χυδαία δήλωση του αντιπρόεδρου της Ελληνικής Κυβέρνησης στη Βουλή: «Μαζί τα φάγαμε», -που συμπληρώθηκε με τη διευκρίνηση από τον ίδιο: «Σας διορίσαμε»-, αναφέρεται, βέβαια, στα τεράστια ποσά τα οποία οι διαδοχικές Κυβερνήσεις των τελευταίων 30 ετών έχουν δανειστεί και σπαταλήσει. Τα ποσά αυτά αθροίζουν πλέον ένα τερατώδες φορτίο δανειακών υποχρεώσεων, που μας έχει καταστήσει υποχείρια των πιστωτών μας και μας έχει καταδικάσει σε ανέχεια άγνωστης διάρκειας. Το καταναλωτικό νεοελληνικό όνειρο πραγματοποιήθηκε με την παρασιτική εκμετάλλευση της συμμετοχής μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την ανεύθυνη και εγκληματική  κατασπατάληση δανείων μέχρι κορεσμού και απόλυτης χρεοκοπίας, με την οποία και κατέρρευσε. Ο δανεισμός συγκρότησε ένα τερατώδη κρατικό οργανισμό, ο οποίος χρησίμευσε μόνο ως μέσο τακτοποίησης και σίτισης ατόμων που απολάμβαναν την κομματική ευμένεια και, για ποικίλους κομματικούς λόγους, έπρεπε να ανταμειφθούν με τη διά βίου μισθοδότηση χωρίς παροχή εργασίας. Πρόκειται για το πελατειακό κράτος και τη νομή της εξουσίας, σύστημα με το οποίο η εξουσία εξασφαλίζεται με παροχές του εθνικού πλούτου προς τους ψηφοφόρους. Το σύστημα αυτό απαιτεί ανεξέλεγκτη διαχείριση των εθνικών μέσων και συνεχή ισορροπία της πολιτικής πράξης προς τη στενή πολιτική στήριξη του εκλογικού σώματος, παράλληλα το σύστημα αυτό ανέχεται, -αν δεν καλλιεργεί-, τη διαφθορά. Με άλλα λόγια, η πολιτική πράξη σταθμίζεται μόνιμα και απόλυτα ως προς το διαβόητο πολιτικό κόστος, νοούμενο ως το πλεονέκτημα του πολιτευτή να παραμένει και να νέμεται την εξουσία. 
    Ποιός έδωσε την εν λευκώ εντολή στις Κυβερνήσεις των τελευταίων 30 ετών να διαχειριστούν τον εθνικό πλούτο για κομματικούς σκοπούς και μάλιστα να συνάψουν τερατώδη δάνεια χωρίς δικαιολογία; Ένα κράτος δανείζεται για να πραγματοποιήσει παραγωγικές επενδύσεις, να εξοπλίσει τις ένοπλες δυνάμεις του, να αντιμετωπίσει έκτακτες καταστάσεις και κινδύνους. Η χώρα μας δανειζόταν και δανείζεται για να πληρώνει τα καθημερινά έξοδα οργανισμών και υπηρεσιών που δεν χρειάζονται και δεν αποδίδουν έργο. Η κατασπατάληση τέτοιων ποσών για κομματική και μικροκομματική χρήση αποτελεί αδίκημα, όπως και προφανώς είναι αδίκημα η ενθυλάκωση κρατικού χρήματος από αυτούς που το διαχειρίζονται. Κανείς δεν φαίνεται ότι θα τιμωρηθεί, όπως κανείς δεν φαίνεται να τιμωρείται για τις αποφάσεις που πάρθηκαν και τις τακτικές που ακολουθήθηκαν.  
    Αλλά και η υποτιθέμενη σωστική πρακτική του τελευταίου έτους δεν είναι παρά συνέχιση της εγκληματικής πρακτικής των τελευταίων 30 ετών: Η κάλυψη εξόδων άχρηστων οργανισμών συνεχίσθηκε, τα κρατικά ελλείμματα παρέμειναν όπως ήταν, ενώ παράλληλα εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι σε παραγωγικούς κλάδους βρέθηκαν άνεργοι και αδρανείς, με ανυπολόγιστες συνέπειες για τους ίδιους και για την παραγωγή εθνικού πλούτου. Είναι προφανές ότι το πολιτικό σύστημα επιδιώκει την ατιμωρησία και κυρίως επιθυμεί να συνεχίσει να απολαμβάνει ό,τι εξασφαλίζεται με τη διαιώνιση της κατάστασης που το ίδιο δημιούργησε και το ίδιο σήμερα στηρίζει. Αλλά  και η επιτακτική ανάγκη της στροφής της ελληνικής οικονομίας προς παραγωγικές και μεταποιητικές δραστηριότητες με εξαγωγικό προσανατολισμό αγνοήθηκε, χωρίς να γίνει απολύτως τίποτε στο χρόνο που πέρασε. 
    Όμως, ο κ. αντιπρόεδρος δεν αρκέστηκε σε όσα διατύπωσε στη Βουλή, αλλά όπως δήλωσε προετοιμάζει και βιβλίο όπου θα εξηγείται και θα τοποθετείται ιστορικά το πρόβλημα. Τέτοιο βιβλίο μάλλον δεν χρειάζεται, αφού τα λίγα που επιγραμματικά ο ίδιος είχε δηλώσει στη Βουλή, είναι αποκαλυπτικά:  
-          Η έκφραση «τα φάγαμε»  ομολογεί τον τρόπο και το ήθος της διαχείρισης.  
-          Η ίδια έκφραση ομολογεί την πρόθεση ότι τα προς διαχείριση χρήματα είναι «για φάγωμα».  
-          Το «μαζί» ομολογεί τη συμπαιγνία της κομματικής πελατείας, αλλά και δολίως εμπλέκει όλο τον ελληνικό λαό σε συνενοχή σε αυτό που έγινε. 
-          Οι επεξηγήσεις για διορισμούς είναι κατηγορηματικές και ομολογούν τη διάθεση και πρακτική της νομής της εξουσίας και τη σύσταση πελατειακού κράτους. 
-          Η έκφραση «σας διορίσαμε»  ομολογεί την αντίληψη της νομής του Κράτους και του ιδιοτελούς χειρισμού του εθνικού πλούτου. 
-          Η έκφραση «σας διορίσαμε» ομολογεί τη στήριξη προσδοκιών διορισμού και εξασφάλισης προς τους ψηφοφόρους.

         Τι λοιπόν πρόκειται να εκθέσει στο βιβλίο που σχεδιάζει ο κ. αντιπρόεδρος; Πέρα από τον κυνισμό και τη χυδαιότητα που επιδεικνύεται, το πολιτικό σύστημα που εκπροσωπεί ο κ. αντιπρόεδρος δεν είναι σε θέση να υπηρετήσει κάτι που υπερβαίνει τις ατομικές επιδιώξεις. Γι’ αυτό δεν είναι δυνατό να ενσωματώσουμε την παρούσα προβληματική και κατάσταση ανάγκης σε ένα αξιακό σύστημα, μέσα στο οποίο θα κατανοήσουμε τα λάθη μας και θα αναλάβουμε διορθωτικούς ρόλους και μάλιστα ρόλους που θα έχουν σημασία πέρα από μας.

         Τον δρόμο έχουν προλάβει να μας τον δείξουν άλλοι. Σε πρόσφατο άρθρο του στην εφημερίδα «New York Times» ο Mark Mazower υποστήριξε με πάθος ότι η Ελλάδα βρίσκεται πάντα στην πρωτοπορία και στην εμπροσθοφυλακή των αγώνων που καθορίζουν την πορεία των ιστορικών εξελίξεων. Σήμερα, πάντα κατά τον Mark Mazower, έχουν τεθεί σε αμφισβήτηση οι δημοκρατικές βάσεις της Ευρωπαϊκής Ηπείρου και η δυνατότητά της να παραμείνει ως ανταγωνιστική δύναμη στην παγκόσμια σκηνή. Ο κ. Mazower αναφέρεται στα τελευταία 200 χρόνια της παγκόσμιας ιστορίας και αναδεικνύει τη Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση, τη Μικρασιατική Καταστροφή, τον Πόλεμο του 1940-1941, την εμφύλια σύγκρουση του 1946-1949 και την πτώση της ελληνικής δικτατορίας το 1974, ως σημεία σταθμούς για το μέλλον της Ευρώπης και του κόσμου. Για τη σημερινή θλιβερή κατάσταση ο κ. Mazower θεωρεί την Ελλάδα ως εμπροσθοφυλακή και πρώτη γραμμή για τη δημοσιονομική εξυγίανση της παγκόσμιας οικονομίας και ως καταλύτη της διεργασίας που θα ελέγξει τις σημερινές ανισορροπίες και θα υποχρεώσει τις κυβερνήσεις να αναλάβουν ρυθμιστικούς ρόλους. Πρόκειται για τα κύρια σημεία που θα καθορίσουν το μέλλον.

Θα ανατρέψει τις ισορροπίες το πυρηνικό Ιράν.

Ανεξάρτητα από την υποβόσκουσα απειλή του Ισραήλ να εμποδίσει την πυρηνικοποίηση του Ιράν, οι αμφιβολίες για το εάν οι ΗΠΑ έχουν την αποφασιστικότητα που απαιτείται για τον περιορισμό και την ανάσχεση του Ιράν, ενδέχεται να οδηγήσουν ορισμένες χώρες στη Μέση Ανατολή σε κάποιες μορφές πυρηνικού ανταγωνισμού. Ένα μελλοντικό, αλλά όχι απίθανο, αποτέλεσμα της πυρηνικοποίησης του Ιράν θα είναι η διάδοση των πυρηνικών όπλων και η εμφάνιση νέων πυρηνικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή. Αυτά είναι τα απαισιόδοξα συμπεράσματα πρόσφατων αναλύσεων.

Χαρακτηριστικό είναι ότι χώρες όπως η Αλγερία, το Μπαχρέιν, η Αίγυπτος, η Ιορδανία, η Σαουδική Αραβία, η Τουρκία και τα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα ανακοίνωσαν πρόσφατα σχέδια για την εγκατάσταση πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας. Αυτό, βέβαια, έγινε πριν το πυρηνικό ατύχημα στο εργοστάσιο της Φουκουσίμα. Οι χώρες της Μέσης Ανατολής που σχεδιάζουν να αποκτήσουν πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, έχουν όλες υπογράψει τη συμφωνία για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων. Ανεξάρτητα από την κάλυψη πραγματικών ενεργειακών αναγκών, οι αποφάσεις αυτές θεωρήθηκαν και ως επιβαλλόμενες προληπτικές κινήσεις απέναντι στην κατασκευή πυρηνικών όπλων από το Ιράν. Η λειτουργία πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας οδηγεί στην απόκτηση τεχνογνωσίας εμπλουτισμού του φυσικού ουρανίου καθώς και διαχωρισμού πλουτώνιου από τα κατάλοιπα της πυρηνικής καύσης στα πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας. Ο εμπλουτισμός του ουρανίου και ο διαχωρισμός του πλουτώνιου αποτελούν το πρώτο βήμα για την απόκτηση σχάσιμης ύλης για πυρηνικά όπλα. Ο εμπλουτισμός του ουράνιου και ο διαχωρισμός των κατάλοιπων της πυρηνικής σχάσης δεν απαγορεύονται από τη συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων.

Ειδικά για την Τουρκία, η απόφαση για ανέγερση πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας ενδέχεται να καλύπτει και μύχιες, ανομολόγητες επιθυμίες της χώρας αυτής, η οποία επιδιώκει σταθερά τη δημιουργία όλο και πιο ισχυρών στρατιωτικών δυνάμεων και που σίγουρα δεν θα αισθάνεται άνετα δίπλα στο πυρηνικό Ιράν. Η κίνηση αυτή της Τουρκίας θα πρέπει να μας προβληματίσει από τώρα.

Πάντως, δεδομένου ότι η κατασκευή πυρηνικών όπλων εξακολουθεί να απαιτεί τεράστιους πόρους και μεγάλες τεχνικές προσπάθειες, που βασίζονται σε τεχνολογικό υπόβαθρο, όλες οι χώρες που αναφέρθηκαν θα αντιμετωπίσουν μεγάλες και ενδεχομένως ανυπέρβλητες δυσχέρειες, –αν αποφασίσουν κάποια τέτοια κίνηση. Η εξωτερική βοήθεια μόνο θα επιτρέψει στη χώρα της Μέσης Ανατολής, που θα αποφασίσει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα, να το επιτύχει σε κάποιο εύλογο χρονικό διάστημα και χωρίς να συναντήσει ανυπέρβλητες δυσκολίες.

Η Σαουδική Αραβία είναι η χώρα, για την οποία η απειλή του πυρηνικού Ιράν αντισταθμίζεται με τη δυνατότητα εξωτερικής βοήθειας για μια προσπάθεια απόκτησης πυρηνικών όπλων και ανάσχεσης του Ιράν. Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία έχουν μία εμφανή ιδεολογική και γεωπολιτική αντιπαλότητα. Εκτός από το σιιτικό-σουννιτικό χάσμα που χωρίζει τις δύο χώρες, η Σαουδική Αραβία αισθάνεται να απειλείται από το Ιράν και να αμφισβητείται ως εξέχουσα χώρα του μουσουλμανικού κόσμου.  Είναι γνωστός επίσης ο ανταγωνισμός των δύο αυτών χωρών στον Περσικό ή Αραβικό Κόλπο, αλλά και ενδεικτικό το γιγαντιαίο εξοπλιστικό πρόγραμμα της Σαουδικής Αραβίας.

Ο δρόμος για την απόκτηση πυρηνικών όπλων καθορίζεται για τη Σαουδική Αραβία από τις στενές της σχέσεις με το Πακιστάν, το οποίο είναι και η μόνη μουσουλμανική πυρηνική δύναμη. Το Πακιστάν έχει ήδη πρόθυμα εφοδιάσει τη Σαουδική Αραβία με μέσου βεληνεκούς βαλλιστικούς πυραύλους, τους οποίους του προμήθευσε η Κίνα. Οι πύραυλοι αυτοί δεν διαθέτουν την ακρίβεια που απαιτούν οι συμβατικοί βομβαρδισμοί και είναι σχεδιασμένοι για να μεταφέρουν πυρηνικές κεφαλές. Επίσης, το Πακιστάν φαίνεται να διαθέτει και περίσσια πυρηνικών καυσίμων αν κρίνουμε από τα εργοστάσια που διαθέτει για την παραγωγή πλουτώνιου από κατάλοιπα πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας.

Τα πράγματα περιπλέκονται με το γεγονός ότι η ανάμειξη του Πακιστάν ενδέχεται να υποχρεώσει τον μεγάλο εχθρό του την Ινδία να αντιδράσει. Ήδη η Ινδία έχει στενές σχέσεις με το Ισραήλ, με το οποίο ανταλλάσσει βαλλιστικούς πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς έναντι ισραηλινών δορυφορικών κατασκοπευτικών συστημάτων. Αμφότερες, η Ινδία και το Ισραήλ, κατέχουν προωθημένες τεχνολογίες στα αντίστοιχα πεδία τα οποία φροντίζουν να αλληλοσυμπληρώνουν. Οι πύραυλοι της Ινδίας χρησιμοποιούνται για να θέσουν σε τροχιά τους ισραηλινούς κατασκοπευτικούς δορυφόρους. Η Ινδία αποτελεί τον καλύτερο πελάτη της σε ραγδαία ανάπτυξη ισραηλινής παραγωγής πολεμικών μέσων. Η προσέγγιση της Ινδίας με το Ισραήλ πρέπει να μελετηθεί από μέρους μας κάτω από το πρίσμα της ιδιαιτερότητας της χώρας μας  και της αντιπαλότητάς της με μία μουσουλμανική χώρα, που μάλιστα επιδιώκει να παίξει ηγετικό ρόλο στο μουσουλμανικό κόσμο.

Είναι λοιπόν πολύ πιθανόν ότι το πυρηνικό Ιράν θα είναι η αφορμή για την πυρηνικοποίηση σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό της Μέσης Ανατολής. Για πρώτη φορά ο κόσμος ενδέχεται να βρεθεί μπροστά σε ένα πολυπολικό πυρηνικό ανταγωνισμό. Μιας τέτοιας μορφής ανταγωνισμός φαίνεται να είναι πολύ περισσότερο ασταθής από τον διπολικό ανταγωνισμό, στον οποίο είχαν επιδοθεί κατά το διάστημα του Ψυχρού Πολέμου οι ΗΠΑ και η τότε Σοβιετική Ένωση. Ειδικά στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, οι μελλοντικές πυρηνικές δυνάμεις δεν θα έχουν μάλλον την οικονομική δυνατότητα να λάβουν τα τεχνικά μέτρα τα απαραίτητα για να αποφύγουν μια κρίσιμη κατάσταση, η οποία θα οδηγήσει σε αμοιβαίο πυρηνικό βομβαρδισμό. Σε αυτό θα πρέπει να προσθέσουμε τις μικρές αποστάσεις οι οποίες δεν αφήνουν πίστωση χρόνου για διορθωτικές κινήσεις. Είναι πολύ πιθανό, δεδομένων των αποστάσεων και των πολιτισμικών χαρακτηριστικών των λαών της περιοχής, ότι το δόγμα της εγγυημένης αμοιβαίας καταστροφής δεν θα είναι δυνατόν να εφαρμοσθεί στην πολυπολική πυρηνική Μέση Ανατολή. Η εγγυημένη αμοιβαία καταστροφή απέκλεισε την έκρηξη πυρηνικού πολέμου κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Σύμφωνα με αυτήν, η γνώση ότι κάθε πλευρά είχε τη δυνατότητα ενός εγγυημένου δεύτερου πλήγματος που θα κατέστρεφε τον αντίπαλο, δηλαδή η βεβαιότητα της αμοιβαίας καταστροφής, περιόρισε δραστικά την πιθανότητα πολέμου, αφού κανείς από τους δύο αντιπάλους δεν θα αποτολμούσε ένα πρώτο κτύπημα, γνωρίζοντας ότι ο αντίπαλος θα είναι πάντα σε θέση να του επιβάλει το δεύτερο καταστρεπτικό πλήγμα. Σε μια πολυπολική πυρηνική ισορροπία το αποτρεπτικό δόγμα της αμοιβαίας καταστροφής είναι δύσκολο να εφαρμοσθεί.

Η κατάσταση θα επιδεινώνεται και θα κλιμακώνεται: πρώτα στην παρούσα φάση, το Ισραήλ θα βρίσκεται κάτω από τον πειρασμό να επιχειρήσει ένα προληπτικό πρώτο πλήγμα με συμβατικά όπλα, ώστε να εμποδίσει το Ιράν να αποκτήσει πυρηνικά όπλα. Εφ΄ όσον επιτραπεί στο Ιράν να εισέλθει στη λέσχη των πυρηνικών δυνάμεων και για ένα διάστημα έως ότου αποκτήσει ικανοποιητικό πυρηνικό οπλοστάσιο, το Ισραήλ θα αισθάνεται την ανάγκη να επιχειρήσει ένα πρώτο καταστρεπτικό πλήγμα, προς το οποίο το Ιράν δεν θα είναι ικανό να απαντήσει. Το Ιράν βέβαια στο διάστημα αυτό δεν θα μπορεί να πάρει την πρωτοβουλία του πρώτου πλήγματος, αφού το Ισραήλ θα είναι σε θέση να επιβάλλει ένα δεύτερο καταστρεπτικό πλήγμα. Όταν οι δύο αντίπαλοι ισορροπήσουν, διαθέτοντας ο καθένας τη δυνατότητα δευτέρου πλήγματος, η Σαουδική Αραβία θα είναι ενδεχομένως και αυτή πυρηνική δύναμη. Η τριπολική αυτή κατάσταση δεδομένης της παρουσίας στην περιοχή του πυρηνικού Πακιστάν και της μοίρας των αεροπλανοφόρων των ΗΠΑ είναι πολύ δύσκολο να ισορροπήσει.

Φαίνεται, λοιπόν, το πόσο αποσταθεροποιητικό θα είναι το ενδεχόμενο της πυρηνικοποίησης του Ιράν. Είναι γι’ αυτό πιθανό ότι το Ισραήλ δεν θα επιτρέψει την απόκτηση πυρηνικών όπλων από το Ιράν, ενώ οι ΗΠΑ θα βρεθούν στην ανάγκη να ενισχύσουν την παρουσία τους σε όλη τη Μέση Ανατολή. 

Η Γερμανία και τα διλήμματα της ανάπτυξης

Μόλις δέκα χρόνια πριν η γερμανική οικονομία παρουσίαζε μια μάλλον απογοητευτική εικόνα: η ανεργία βρισκόταν μόνιμα σε υψηλά επίπεδα και οι ρυθμοί ανάπτυξης ήταν κάτω του μετρίου. Σήμερα η γερμανική οικονομία βρίσκεται στην πρωτοπορία της εξόδου από τη μεγάλη οικονομική κρίση του 2008. Οι παραδοσιακές και συντηρητικές οικογενειακές επιχειρήσεις της Γερμανίας κατακλύζουν τις παγκόσμιες αγορές με προϊόντα υψηλού τεχνικού επιπέδου. Η πειθαρχία, η τεχνική τελειότητα και η τελειομανία των Γερμανών κατασκευαστών βρίσκονται στη βάση της ανάπτυξης της εξαγωγικής δραστηριότητας της χώρας αυτής. Μόνο το έτος 2010 οι γερμανικές εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 18,5%. Η Γερμανία διαθέτει πλέον τα πιο ανταγωνιστικά βιομηχανικά προϊόντα, από αυτά που προσφέρουν σήμερα οι προηγμένες οικονομίες και μάλιστα προϊόντα υψηλής ποιότητας, που πωλούνται σε ικανοποιητικές τιμές παρά το υψηλό σχετικά κόστος τους. Οι Γερμανοί εργαζόμενοι απολαμβάνουν σχετικά υψηλούς μισθούς, χωρίς αυτό να προηγείται της αύξησης της παραγωγικότητας, αλλά και χωρίς να παρεμποδίζει τις εξαγωγές, ενώ παράλληλα η χώρα προσπαθεί συστηματικά να περιφρουρήσει και να συγκρατήσει την παραγωγή μέσα στα εθνικά σύνορα. Οι Γερμανοί δύσκολα μεταφέρουν την παραγωγή τους σε τρίτες χώρες, όπως κάνουν άλλες βιομηχανικές χώρες και μάλιστα αυτό γίνεται μόνο όταν πεισθούν ότι αποτελεί απόλυτη ανάγκη.

Τα προηγούμενα δέκα χρόνια οι Γερμανοί εργάσθηκαν συστηματικά πάνω σε συγκεκριμένους στόχους: περιορισμό των δαπανών, έρευνα και ανάπτυξη, ρυθμίσεις στην αγορά της εργασίας. Έτσι, με τη συναίνεση και τη συνεργασία των συνδικάτων, η Γερμανία είναι η μόνη χώρα της Ευρώπης που παρουσιάζει συνεχώς μειούμενο εργατικό κόστος. Η Γερμανία έγινε η μόνη χώρα εκτός από την Ιαπωνία, όπου οι εξαγωγές αυξάνουν ως πηγή συνεισφοράς στο εθνικό εισόδημα και η μόνη χώρα, η οποία έδωσε μία απάντηση στο ερώτημα για το πώς οι ανεπτυγμένες χώρες θα μπορέσουν να ανταγωνισθούν τις χαμηλού εργατικού κόστους αναδυόμενες οικονομίες.

Η γερμανική οικονομία –η τέταρτη σε μέγεθος στον κόσμο και η πρώτη της Ευρώπης– είναι σήμερα η πιο ανταγωνιστική οικονομία όχι μόνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και ίσως όλης της υφηλίου. Το ακαθάριστο εθνικό προϊόν της Γερμανίας αυξήθηκε το 2010 με ρυθμό ανώτερο αυτού των ΗΠΑ, ενώ το ποσοστό  ανεργίας μειώθηκε σε αντίθεση προς τις ΗΠΑ και τους εταίρους της Γερμανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 2010 ήταν για τη Γερμανία έτος κατά το οποίο οι οικονομικοί δείκτες σημείωσαν ρεκόρ.

Ο συντηρητισμός των Γερμανών παραγωγών και οι προσεκτικές κινήσεις τους, η γερμανική συστηματικότητα και επιμονή τοποθέτησαν τη Γερμανία σε ηγετικό ρόλο και σε ρυθμιστή των οικονομικών τάσεων μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Γερμανία είναι υπεύθυνη και το 60% της αύξησης του μικτού προϊόντος σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, δηλαδή αποτελεί πλέον την οικονομική ατμομηχανή της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Πρόκειται για ένα μοντέλο αντιδιαμετρικό της ελληνικής πρακτικής. Στην Ελλάδα τα τελευταία τριάντα χρόνια η άνοδος της  παραγωγικότητας δεν είχε σχέση με την άνοδο των εισοδημάτων. Επιδιώχθηκε μια μορφή σύγκλισης προς τους μέσους όρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά μόνο στους καταναλωτικούς δείκτες και αυτό έγινε με εγκληματική κατασπατάληση δανείων. Παραγωγή και παραγωγικότητα αφέθηκαν στην τύχη τους. Αυτό σημαίνει καταναλωτικό παρασιτισμό.

Ωστόσο, η αναγέννηση της γερμανικής οικονομίας και η επιθετική εξαγωγική της διάθεση δημιουργούν ανισορροπίες και αντιφάσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για μια ακόμη φορά, ο γερμανικός δυναμισμός συνιστά ένα πανευρωπαϊκό πρόβλημα. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση δύο ταχυτήτων, στην οποία η περιφέρεια δεν μπορεί να παρακολουθήσει και να ανταγωνιστεί τη γερμανική οικονομία. Το εμπορικό πλεόνασμα της Γερμανίας προέρχεται κατά 80% από τις χώρες της Ευρώπης. Όσο γιγαντώνεται η γερμανική οικονομία, τόσο συρρικνώνονται οι οικονομίες της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Η απάντηση των Γερμανών για την αντιμετώπιση της απειλητικής αυτής ανισορροπίας εξαντλείται στις μονότονες υποδείξεις για να γίνουν οι άλλες χώρες ανταγωνιστικές. Η Γερμανία απαιτεί από τις άλλες χώρες να γίνουν σαν κι αυτήν.

Η προσαρμογή της ευρωπαϊκής περιφέρειας στην αντίληψη του συνεχούς εκσυγχρονισμού και η προσέγγιση των άλλων οικονομιών προς την ανταγωνιστικότητα της γερμανικής οικονομίας αποτελούν μάλλον ανέφικτους στόχους. Τα αιτήματα αυτά συνδέονται με την πολιτιστική συγκρότηση των λαών και δεν μπορούν να αποτελέσουν απλώς τεχνικούς στόχους. Η προσαρμογή των ευρωπαϊκών κοινωνιών προς την προτεσταντική ηθική, η οποία βρίσκεται πίσω από τα γερμανικά επιτεύγματα, είναι όχι μόνο αδύνατη, αλλά και παράλογη.  Η τοποθέτηση της παραγωγικότητας και της εργαλειακής αποτελεσματικότητας στην κορυφή των αξιών δεν είναι δυνατόν να γίνει αποδεκτή. Τέτοιες μονομερείς και ζηλωτικές συμπεριφορές είναι εν τέλει δείγματα ελλείμματος πολιτισμού και δημιουργούν ανισορροπίες. Αλλά και η αντίληψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως ενός οικονομικού συνεταιρισμού, στον οποίο το κάθε μέλος έχει ανταγωνιστική θέση, αποτελεί μέγα σφάλμα και αποστερεί τη δυνατότητα της ισορροπημένης ανάπτυξης. Η αποδοχή της αντίληψης για τη χωρίς όριο ανάπτυξη οδηγεί σε αδιέξοδα. Η παραγωγή σε παγκόσμιο επίπεδο δεν δικαιολογεί τις υπάρχουσες ανισότητες. Στο κάτω-κάτω ο προηγμένος κόσμος δεν έχει επιτακτική ανάγκη από αναπτυξιακή γιγάντωση. Οι λαοί κυρίως ζητούν καλύτερη ζωή και αυτή δεν μπορεί να βρεθεί στην εντατικοποίηση της εργασίας και τη συστηματική πειθαρχία, που για λόγους ανταγωνισμού και οικονομικού γιγαντισμού επιβάλλουν οι αγορές.

Μεγάλη ευθύνη για τον διαχωρισμό του κόσμου και την περιθωριοποίηση του Νότου φέρουν οι ΗΠΑ, οι οποίες και για διάστημα ενός αιώνα παγίωσαν την αντίληψη της αχαλίνωτης ανταγωνιστικότητας, της χωρίς όριο κατανάλωσης και της κατασπατάλησης των πόρων. Η ανάπτυξη του νέου πολυπολικού κόσμου συνεχίζεται πάνω στα ίδια πρότυπα. Η κατάσταση αυτή οδηγεί νομοτελειακά σε ανατροπή της οικολογικής ισορροπίας σε παγκόσμια κλίμακα. Η ανάπτυξη ως όρος επιβίωσης των οικονομιών πρέπει να αποκτήσει όρια.

Το αναπτυξιακό μοντέλο της γιγάντωσης και της ανεξέλεγκτης κατανάλωσης που ακολουθούν οι αναδυόμενες οικονομικές δυνάμεις του νέου πολυπολικού κόσμου ενδέχεται να αποδειχθεί μοιραίο. Τα τριακόσια εκατομμύρια αγροτών που συνωθούνται στις νέες πόλεις της Κίνας και τα τριακόσια εκατομμύρια της αστικής τάξης της Ινδίας, της μεγαλύτερης του κόσμου, είναι η χειρότερη υποθήκη για την μελλοντική κατάσταση του περιβάλλοντος σε ολόκληρο τον πλανήτη.