Δευτέρα 10 Δεκεμβρίου 2012

Το δίλημμα της πυρηνικής ενέργειας


 Η ηλεκτρική ενέργεια είναι ο κυρίαρχος τρόπος μεταφοράς και διαμοιρασμού της ενέργειας, που οι σύγχρονες κοινωνίες χρειάζονται ως απαραίτητη προϋπόθεση της ύπαρξής τους. Η ηλεκτρική ενέργεια διαμοιράζεται σήμερα με εκτεταμένα δίκτυα  και φθάνει παντού σχεδόν σε όλη την επιφάνεια του πλανήτη.

Η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται με τη βοήθεια της αποδεσμευμένης ενέργειας που περικλείεται στους υδρογονάνθρακες  και τα στερεά καύσιμα, όπως αυτά εξορύσσονται  από τα φυσικά αποθέματα που έχουν συσσωρευτεί  στο υπέδαφος του πλανήτη. Τα αποθέματα αυτά είναι περιορισμένα, δεν ανανεώνονται  και είναι συνεπώς εξαντλήσιμα. Οι υδρογονάνθρακες και τα στερεά καύσιμα αποδίδουν  κατά την καύση τους διοξείδιο του άνθρακος, που είναι υπεύθυνο για την υπερθέρμανση του πλανήτη και το λεγόμενο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αυτό σημαίνει ότι η εκμετάλλευση  αυτής της ενέργειας είναι οικολογικά απαράδεκτη.

Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι αυτές που βρίσκονται σε αφθονία στη φύση  και των οποίων η εκμετάλλευση δεν είναι οικολογικά επιβλαβής. Ανανεώσιμη  είναι η ενέργεια που βρίσκεται στον άνεμο ή στα κύματα της θάλασσας, όπως και η ενέργεια που καταφθάνει στη Γη ως ακτινοβολία του ήλιου. Ανανεώσιμη είναι επίσης και η δυναμική ενέργεια που βρίσκεται στις μάζες από νερό που κατακρατούν λίμνες, όπως και η κινητική ενέργεια των ποταμών. Η δέσμευση και η εκμετάλλευση των πηγών αυτών ενέργειας  δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον με ρύπανση, ούτε ενισχύουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ωστόσο, το συμπέρασμα αυτό παραβλέπει την οικολογική επιβάρυνση από τους τρόπους και τις μεθόδους που είμαστε αναγκασμένοι να χρησιμοποιήσουμε για να μετατρέψουμε τη φυσική αυτή ενέργεια σε ηλεκτρική που μπορεί να χρησιμοποιηθεί όπως επιθυμούμε.

Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από την ενέργεια που αποδεσμεύεται  μετά από πυρηνικές αντιδράσεις, δηλαδή μετά από σχάση ή σύντηξη του πυρήνα του ατόμου φυσικού στοιχείου, αποτελεί  μια νέα τεχνολογία που αναπτύχθηκε μετά το τέλος του τελευταίου πολέμου. Η μεταβολή του πυρήνα του ατόμου ενός στοιχείου είναι δυνατόν να αποδώσει ενέργεια που ενδέχεται να είναι τεράστια. Στην περίπτωση που η μεταβολή του πυρήνα του ατόμου προξενείται  χωρίς έλεγχο σημαίνει στιγμιαία αποδέσμευση τεράστιων ποσών  ενέργειας, πράγμα που μπορεί  να χρησιμοποιηθεί για την καταστροφή.  Αυτή είναι η περίπτωση της κατασκευής ενός πυρηνικού όπλου. Στην περίπτωση της ελεγχόμενης σχάσης του πυρήνα των ατόμων η αποδέσμευση ενέργειας μπορεί να είναι διαχειρίσιμη  και να χρησιμοποιείται για τη παραγωγή π.χ. ατμού για τη περαιτέρω παραγωγή ωφέλιμης ηλεκτρικής ενέργειας. Η ελεγχόμενη πυρηνική σχάση επιτυγχάνεται με τη χρήση ειδικών κατασκευών, των αντιδραστήρων. Η ενέργεια που αποδίδεται μετά από πυρηνική σχάση δεν είναι ανανεώσιμη, αφού χρησιμοποιείται ως καύσιμο το σπάνιο ορυκτό ουράνιο U235 και το τεχνητό κοβάλτιο Κο238.  Όπως χρησιμοποιούνται  σήμερα τα πυρηνικά αυτά καύσιμα μπορούν να αποδώσουν ενέργεια συγκρίσιμη με αυτή που αποδίδουν πολύ μεγαλύτερες ποσότητες στερεών ή αερίων ορυκτών καυσίμων.

Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με τη βοήθεια ενέργειας παραγόμενης από πυρηνική σχάση δεν συνεισφέρει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, αφού η πυρηνική σχάση δεν είναι καύση. Η πυρηνική ενέργεια είναι λοιπόν μια λύση στο πρόβλημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

 Όμως η πυρηνική σχάση έχει ως αποτέλεσμα μεταξύ άλλων και τη παραγωγή ισοτόπων και την αποδέσμευση ακτινοβολιών, που είναι άκρως επικίνδυνες και συνεχίζουν να εκπέμπονται για πολλά χρόνια. Επιπλέον, η πυρηνική αντίδραση σχάσης, εκτός από τη ραδιενέργεια που εκπέμπει αφήνει και ραδιενεργά κατάλοιπα, τα οποία συνεχίζουν να  εκπέμπουν βλαβερές ακτινοβολίες για πάρα πολλά χρόνια. Η διαχείριση των ραδιενεργών καταλοίπων είναι πρόβλημα το οποίο δεν έχει αντιμετωπιστεί και είναι λόγος μόνιμης αντίδρασης από το κοινό και καταφανούς αμηχανίας από μέρους των τεχνικών και των υπευθύνων. Τέλος, το ίδιο το πυρηνικό εργοστάσιο έχει μια ορισμένη διάρκεια λειτουργίας, μετά την οποία όλα τα στοιχεία του μέχρι το τελευταίο τούβλο και την τελευταία βίδα εκπέμπουν επικίνδυνα ποσά ραδιενέργειας.  Επομένως η παραγωγή ενέργειας μέσω πυρηνικής σχάσης δεν είναι αποδεκτή από οικολογική άποψη.

Η παραγωγή ενέργειας από πυρηνική σύντηξη φιλοδοξεί να δεσμεύσει τα τεράστια ποσά ενέργειας που αποδεσμεύει η διαδικασία σύντηξης  στοιχείων για την δημιουργία νέου βαρύτερου στοιχείου. Το φαινόμενο αυτό είναι δυνατόν να συμβεί σε περιβάλλον θερμοκρασίας εκατομμυρίων βαθμών Κελσίου, όπως αυτό στο κέντρο του ήλιου, όπου  αποδεσμεύονται τα  τεράστια ποσά ενέργειας που ακτινοβολεί ο ήλιος. Γίνονται προσπάθειες για την ελεγχόμενη αποδέσμευση τέτοιας ενέργειας ώστε να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Όμως τα τεχνικά προβλήματα, τα σχετικά με το περιβάλλον ηλιακών θερμοκρασιών και την ελεγχόμενη σύντηξη φαίνονται ανυπέρβλητα. Η σύντηξη αυτή καθεαυτή  δεν παράγει ακτινοβολίες και θεωρητικά  φαίνεται να είναι οικολογικά  αποδεκτή.

Υπάρχουν  σήμερα εγκατεστημένοι 431 πυρηνικοί αντιδραστήρες πυρηνικής σχάσης που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του 14% της παγκόσμιας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Επιπλέον, βρίσκονται υπό κατασκευή 65 αντιδραστήρες που θα εγκατασταθούν σε διάφορα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ανά τον κόσμο τα αμέσως επόμενα χρόνια.

Τα μέσα ασφάλειας στα εργοστάσια αυτά  υπόκεινται σε κανόνες ασφάλειας που είναι δρακόντειοι αφού το ενδεχόμενο λειτουργικό δυστύχημα ενδέχεται να έχει παγκόσμιες επιπτώσεις. Ωστόσο, από την ανάπτυξη  της πυρηνικής τεχνολογίας μετά τον 2Ο παγκόσμιο πόλεμο έχουν συμβεί 25 περίπου σοβαρά πυρηνικά ατυχήματα με σπουδαιότερα αυτά του Τσερνομπίλ το 1986 και της Φουκουσίμα το 2011.

Η εξάρτηση ορισμένων χωρών από την πυρηνική ενέργεια είναι παράλογα υψηλή και γεννά ερωτηματικά. Η Γαλλία είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη στον κόσμο εξάρτηση από την πυρηνική ενέργεια που φθάνει το 76% των αναγκών της. Υψηλή εξάρτηση επίσης παρουσιάζουν η Ιαπωνία,  η Ελβετία και η Ιταλία.

Παρά το πολύ υψηλό κόστος κατασκευής ενός σύγχρονου εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, η χρήση της πυρηνικής ενέργειας  θεωρείται και υπολογίζεται ως αποδοτική από πολλές χώρες. Οι λόγοι δεν φαίνεται να είναι πάντα για όλους οι ίδιοι. Ορισμένοι προτιμούν την πυρηνική ενέργεια για να επιτύχουν να αποκτήσουν σχάσιμο πυρηνικό υλικό για στρατιωτικούς σκοπούς.  Άλλοι επιλέγουν την πυρηνικοποίηση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας για οικονομικούς λόγους, ή λόγους κύρους και πολιτικής.

Η πρόσφατη καταστροφή των τεσσάρων αντιδραστήρων στη Φουκουσίμα υποχρέωσε την Ιαπωνία να σταματήσει τους 45 αντιδραστήρες που παράγουν περίπου 30% της συνολικής παραγωγής του ηλεκτρικού ρεύματος που καταναλώνει η χώρα αυτή,  όπως και άλλες χώρες να εγκαταλείψουν όχι μόνο τα σχέδια επέκτασης της πυρηνικής παραγωγής, αλλά και να προγραμματίσουν τη διακοπή λειτουργίας παραγωγικών  εγκαταστάσεων. Η εγκατάλειψη της πυρηνικής ενέργειας από την Ιαπωνία θα κοστίσει πάνω από 600 δις δολλάρια και θα συμπληρωθεί το έτος 2040.  Λίγο μετά την Ιαπωνία, η Γερμανία ανακοίνωσε την εγκατάλειψη των πυρηνικών προγραμμάτων της και την βαθμιαία κατάργηση των πυρηνικών εργοστασίων της. Ακολούθησε η Ελβετία,  η οποία ματαίωσε  το τεράστιο πρόγραμμα ανέγερσης και λειτουργίας νέων πυρηνικών εργοστασίων και ακολουθούν το Βέλγιο και η Ιταλία. Μεγάλα  είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χώρες που αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την πυρηνική ενέργεια. Η Ιαπωνία αναγκάζεται να χρησιμοποιεί πανάκριβες και ρυπογόνες γεννήτριες τροφοδοτούμενες με υγρό καύσιμο,  η Ελβετία αντιμετωπίζει πρόβλημα έλλειψης ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ η Γαλλία πήρε την αμφιλεγόμενη απόφαση να περιορίσει την εξάρτησή της  από την πυρηνική ενέργεια και να τη μειώσει από το 75% που είναι σήμερα σε 50% διακινδυνεύοντας μία ενεργειακή κρίση.

Αποτέλεσμα είναι να περιορίζεται κάθε μέρα η εξόρυξη ουρανίου στα διάφορα μεταλλεία ανά τον κόσμο και το πυρηνικό υλικό από τα πυρηνικά όπλα  της πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ που παροπλίζει η Ρωσία να μένει αδιάθετο. Ανάλογα έχει πέσει η τιμή του ορυκτού ουράνιου.

Όμως η άρνηση προηγμένων χωρών να συνεχίσουν την επισφαλή συμβίωση με τις πυρηνικές ακτινοβολίες δεν ακολουθήθηκε από τις νέες βιομηχανικές χώρες του υπό κατάργηση παλιού Τρίτου Κόσμου, οι οποίες έχουν παραγγείλει και το 70% των νέων υπό κατασκευή και εγκατάσταση αντιδραστήρων. Πρόκειται κυρίως για τις μεγάλες χώρες που συντομογραφικά καλούνται Bric (Brazil, Russia, India και China). Η Κίνα θα αυξήσει την παραγωγή  ηλεκτρικού ρεύματος  για να στηρίξει την ιλιγγιώδη οικονομική της ανάπτυξη και θα γίνει η μεγαλύτερη αγορά στον κόσμο για πυρηνικό εξοπλισμό για την παραγωγή ενέργειας. Η Ινδία ελπίζει να ξεπεράσει το έλλειμμα που την υποχρεώνει σε καθημερινές διακοπές ρεύματος και να παραγάγει το 50% των αναγκών της σε ηλεκτρικό ρεύμα με πυρηνική ενέργεια.

Ο κύριος λόγος για την εμμονή  στην πυρηνική ενέργεια φαίνεται να είναι οικονομικός. Η ανέγερση νέων πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής είναι ακόμη ανταγωνιστική και ας μην έχει λυθεί το πρόβλημα της ρύπανσης και της διαχείρισης των πυρηνικών αποβλήτων και ας πλανάται ο κίνδυνος πυρηνικού ατυχήματος με ανυπολόγιστες συνέπειες... Γιατί με την αύξηση των πυρηνικών εγκαταστάσεων η πιθανότητα ατυχήματος γίνεται βεβαιότητα. Κανείς λογικώς σκεπτόμενος δεν είναι δυνατόν να αποδεχθεί την άποψη ότι η τεχνολογία είναι σε θέση να εμποδίζει τα πυρηνικά ατυχήματα σε μόνιμη βάση.







Κυριακή 2 Δεκεμβρίου 2012

Η φθηνή ενέργεια που θα σώσει τον κόσμο.






Το θαύμα που περιμένουμε μέσα στον ζόφο της κρίσης  φαίνεται να συμβαίνει. Σύμφωνα με θριαμβευτικό άρθρο της έγκυρης  Guardian το θαύμα συμβαίνει ήδη αργά και σταθερά:  έχουν τεθεί οι βάσεις και έχει αρχίσει η εκμετάλλευση των αποθεμάτων πετρελαίου και αερίου που βρίσκονται δεσμευμένα  σε τεράστιες μάζες πετρωμάτων  από αργιλικό σχιστόλιθο . Τα πετρώματα αυτά βρίσκονται στην επιφάνεια και στα βάθη των εδαφών των κεντρικών πολιτειών των ΗΠΑ και σύμφωνα με αξιόπιστους υπολογισμούς περιέχουν δεσμευμένη ποσότητα ενέργειας ικανής να καλύψει τις ανάγκες των ΗΠΑ για τα επόμενα 100 χρόνια και μάλιστα με τους τρέχοντες ρυθμούς κατανάλωσης.

Αυτό σημαίνει μια καινούργια εποχή  ανάπτυξης για την μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, όπως σημαίνει επίσης και κατακλυσμιαίες γεωπολιτικές και πολιτικές αλλαγές για ολόκληρο τον πλανήτη. Κατά την Guardian οι αλλαγές που κυοφορούνται θα είναι ανάλογης σπουδαιότητας με αυτές που προξένησε η πτώση του τείχους του Βερολίνου, ή  η πρόσφατη οικονομική άνοδος των χωρών του πρώην Τρίτου Κόσμου.

Τα αποθέματα που έχουν κατακρατηθεί από τα πετρώματα αργιλικών σχιστόλιθων των  ΗΠΑ είναι σήμερα οικονομικά εκμεταλλεύσιμα δεδομένης της τιμής του αργού πετρελαίου και του αερίου κατά τα τελευταία χρόνια. Η τεχνολογία για την απόσπαση πετρελαίου και αερίου από τους αργιλικούς σχιστόλιθους είναι γνωστή εδώ και δύο αιώνες. Ήδη το 30% των αναγκών των ΗΠΑ σε αέριο προέρχεται από τους αργιλικούς σχιστόλιθους της Βόρειας Ντακότα, της Πεννσυλβάνια, της Δυτικής Βιρτζίνια και πολλών σημείων στα Αππαλάχια. Υπολογίζεται ότι το ποσοστό αυτό θα διπλασιαστεί τα επόμενα 25 χρόνια. Μέσα σε δέκα χρόνια οι ΗΠΑ θα καταστούν ο μεγαλύτερος προμηθευτής  αερίου σε όλο τον κόσμο. Ανάλογα αποθέματα ενέργειας δεσμευμένης σε πετρώματα διαθέτει και ο Καναδάς και ίσως και άλλες χώρες.

Το ενδεχόμενο να γίνουν οι ΗΠΑ ενεργειακά αυτάρκεις θα έχει συγκλονιστικές συνέπειες, που δύσκολα μπορούν σήμερα να προβλεφθούν. Η εξάρτηση των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή  θα πάψει να έχει τη σημασία που υποχρέωνε τις ΗΠΑ να αντιμετωπίζουν δυναμικά τις απειλές προς τους συμμάχους τους, να διατηρούν τεράστιες στρατιωτικές δυνάμεις και να προσπαθούν μόνιμα να διασφαλίσουν το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής.

Πολλά καθεστώτα σε όλο τον κόσμο θα αισθανθούν ότι οι υδρογονάνθρακες που έχουν την τύχη να παράγουν  δεν θα τους εξασφαλίζουν τα πολιτικά και οικονομικά πλεονεκτήματα στα οποία έχουν εθιστεί. Η υψηλή τιμή του πετρελαίου μάλλον θα καταρρεύσει  αφήνοντας έκθετες τις μοναρχίες της Μέσης Ανατολής και αποδυναμώνοντας τις υπόλοιπες πετρελαιοπαραγωγές χώρες. Τίποτε δεν συνδέει τις ΗΠΑ με τις χώρες αυτές αν μεταβληθούν οι ανάγκες για ενέργεια. Η υποστήριξη που απολαμβάνει το Ισραήλ θα περιορισθεί, ενώ οι ΗΠΑ θα μπορέσουν να χαλαρώσουν τη στρατιωτική τους παρουσία στη Μεσοποταμία και την Κεντρική Ασία. Αυτό μεταξύ άλλων σημαίνει και την ενίσχυση των τάσεων για ένα πολυπολικό κόσμο.

Ιδιαίτερα σημαντικές  θα είναι οι επιπτώσεις της μεταβολής των ενεργειακών αναγκών των ΗΠΑ, για τις νέες βιομηχανικές χώρες  και ειδικότερα για την Κίνα και την Ινδία. Αμφότερες οι χώρες αυτές έχουν αναπτύξει στενή εξάρτηση από τις ενεργειακές πηγές της Μέσης Ανατολής και ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την ασφάλεια της περιοχής αυτής. Η αποδυνάμωση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας θα τις υποχρεώσει να συμπληρώσουν το κενό. Αμφότερες η Κίνα και η Ινδία ναυπηγούν ήδη στόλους ανοικτής θάλασσας και μάλιστα η Ινδία ναυπηγεί τρία αεροπλανοφόρα. Θα είναι πρόθυμες οι ΗΠΑ να παραχωρήσουν σε άλλες δυνάμεις τη δυνατότητα να τις αντικαταστήσουν;

Αλλά πέρα από το ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση μάλλον θα ωφεληθεί από την οικονομική ανάκαμψη των ΗΠΑ και την ενεργειακή τους αυτάρκεια, η Ρωσία θα είναι ο βέβαιος χαμένος των εξελίξεων. Η Ρωσία είναι σήμερα μια χώρα με έντονη εξάρτηση από τις υψηλές τιμές της ενέργειας και κατ΄ ουσίαν μια χώρα που εξαρτάται απολύτως από την εξαγωγή ενέργειας. Ήδη είναι φανερό ότι οι εξαγωγές αερίου από τις ΗΠΑ την έχουν ζημιώσει. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι η ανάπτυξη του ενεργειακού πεδίου στη θάλασσα του Barents έχει σταματήσει γιατί ο κύριος πελάτης οι ΗΠΑ έχουν περιορίσει τις εισαγωγές τους σε ενέργεια.

Όσον αφορά τη χώρα μας, ίσως η ανερχόμενη σήμερα γεωπολιτική της σημασία υποστεί πλήγμα, αλλά και οι προοπτικές εκμετάλλευσης των ενεργειακών πηγών της ίσως περιοριστούν.

Τέλος, οι προοπτικές για την οικολογική ισορροπία του κλίματος του πλανήτη θα χειροτερεύσουν πολύ περισσότερο από όσο ήδη χειροτερεύουν. Οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν άνετες να τροφοδοτούν με διοξείδιο του άνθρακος την υπερθέρμανση του πλανήτη και την ανατροπή των κλιματικών δεδομένων. Τώρα θα έχουν εξασφαλίσει τα μέσα για να συνεχίσουν την καταναλωτική τους πανδαισία.