Αναπόφευκτες πληθυσμιακές μετακινήσεις

Έχει διαπιστωθεί ότι οι πληθυσμοί στις βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης, της Βόρειας Αμερικής και της Βορειοανατολικής Ασίας βρίσκονται σε μια διαδικασία συνεχούς και αμετάκλητης γήρανσης. Αντιθέτως, οι πληθυσμοί των αναπτυσσόμενων χωρών της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής, της Μέσης Ανατολής και της Νοτιοανατολικής Ασίας διαθέτουν και θα συνεχίσουν να διαθέτουν νεανικό πληθυσμό. Αρκεί να σημειωθεί ότι στις χώρες αυτές με τον νεανικό πληθυσμό, ζει το 90% των παιδιών κάτω των 15 ετών του παγκόσμιου πληθυσμού. Ή για να το πούμε αλλιώς: οι χώρες με τον νεανικό πληθυσμό θα συνεισφέρουν τα επόμενα χρόνια κοντά στο 80% της παγκόσμιας αύξησης πληθυσμού.

Η προσφορά εργασίας στις χώρες με τον νεανικό πληθυσμό είναι περιορισμένη και θα περιορισθεί ακόμη περισσότερο στο άμεσο μέλλον. Οι άνεργοι νέοι των χωρών αυτών θα έλκονται όλο και περισσότερο από τις βιομηχανικές χώρες, στις οποίες η έλλειψη εργατικών χεριών θα είναι, λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, όλο και πιο έντονη.

Ιδιαίτερα έντονα θα είναι τα δημογραφικά αυτά φαινόμενα στις μουσουλμανικές χώρες, όπου η δημογραφική κατάσταση φαίνεται να είναι δραματική. Αρκεί να αναφέρουμε ότι το 1950 το Μπανγκλαντές, η Αίγυπτος, η Ινδονησία, η Νιγηρία, το Πακιστάν και η Τουρκία άθροιζαν ένα συνολικό πληθυσμό γύρω στα 240 εκατομμύρια. Το 2009 οι ίδιες χώρες έφθασαν να κατοικούνται από όχι λιγότερους από 900 εκατομμύρια άτομα. Πρόκειται για πληθυσμιακή έκρηξη που θα συνεχισθεί. 

Την πληθυσμιακή έκρηξη συνοδεύει από κοντά η ανεξέλεγκτη επέκταση των πόλεων που αναπτύσσονται ραγδαία και με πρωτοφανείς ρυθμούς. Ήδη το έτος 2010 υπήρξε το πρώτο στην ιστορία κατά το οποίο οι κατοικούντες σε πόλεις ανά τον κόσμο ήταν περισσότεροι από αυτούς που κατοικούν σε χωριά. Έτσι, ενώ το 1950 μόνο το 30% του παγκόσμιου πληθυσμού κατοικούσε σε πόλεις, σήμερα το ποσοστό αυτό είναι 50% και μετά από 30 χρόνια θα πλησιάζει το 70%. Οι αχανείς πόλεις που αριθμούν πάνω από 10 εκατομμύρια κατοίκους δεν μετρώνται πια στα δάκτυλα του ενός χεριού. Οι πόλεις με πληθυσμό άνω του εκατομμυρίου πολλαπλασιάζονται, μόνο η Κίνα έχει σήμερα πάνω από 120 τέτοιες πόλεις.

Η κατάσταση αυτή απαιτεί ριζικά μέτρα, όπως κρατική προσπάθεια για περιορισμό της γονιμότητας του πληθυσμού, αγροτικές μεταρρυθμίσεις και τεράστια αύξηση του διεθνούς εμπορίου, ώστε να επιτευχθεί η διάδοση τεχνολογιών και να αυξηθούν τα έσοδα των προβληματικών πληθυσμών. Η μετανάστευση αποτελεί βέβαια αποτελεσματική εκτόνωση των πληθυσμιακών πιέσεων. Ωστόσο, η ισορροπία και η σταθερότητα των χωρών υποδοχής απαιτεί οργανωμένη μετακίνηση των πληθυσμών, κάτι που δύσκολα επιτυγχάνεται σε συνθήκες έλλειψης ισορροπίας. Μια μορφή μετανάστευσης είναι και η μετακίνηση γεροντικού αντιστρόφως προς τις χώρες με νεανικό πληθυσμό. Η πρακτική αυτή απαιτεί σημαντικές επενδύσεις, οι αναπτυσσόμενες χώρες πρέπει να εξασφαλίσουν συνθήκες κατοικίας και περίθαλψης με τη βοήθεια των αναπτυγμένων χωρών.

Στα χρόνια που έρχονται οι γηράσκοντες πληθυσμοί  των βιομηχανικών χωρών θα μπορούν να αποδώσουν στις οικονομίες τους όλο και λιγότερους εργαζόμενους και καταναλωτές, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα της οικονομικής ανάπτυξης θα καταναλώνεται για την περίθαλψη του μη παραγωγικού γηράσκοντος πληθυσμού. Η μετακίνηση εργαζομένων προς τις βιομηχανικές χώρες θα είναι αναπόφευκτη και αναγκαία. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι δυνατόν μια τέτοια μετακίνηση να γίνει οργανωμένα και συστηματικά. Το πιθανότερο είναι ότι οι βιομηχανικές χώρες θα βρεθούν πολύ σύντομα σε μια κατάσταση πολιορκίας από τεράστιες μάζες απελπισμένων. Η κατάσταση αυτή έχει ήδη αρχίσει να γίνεται πραγματικότητα που μάλιστα έχουμε την ατυχία να τη βιώνουμε στη χώρα μας. Ποιοί είναι οι αποδεκτοί τρόποι για να αντιμετωπίσουμε πρακτικά αυτό το πρόβλημα; 

Ιδιωτική πρωτοβουλία στο διάστημα

        Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί τον Δεκέμβριο του 1972 ότι με την αποστολή Apollo 17 όχι μόνο τέλειωνε το πρόγραμμα Apollo, αλλά και ότι για τα επόμενα 40 χρόνια κανείς δεν θα επιχειρούσε να εγκαταλείψει τη γήινη περιφέρεια για να βρεθεί στο ανοικτό διάστημα, όπως οι λεγόμενοι αστροναύτες, που με το πρόγραμμα Apollo πάτησαν την επιφάνεια της Σελήνης. Όλα αυτά τα χρόνια περισσότερα από 450 άτομα βρέθηκαν στα όρια του διαστήματος, μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια του πλανήτη Γη. Εμμέσως, η παρατήρηση αυτή δηλώνει και την αποτυχία του προγράμματος Apollo, που τη δεκαετία του 1960 έλαβε φαραωνικές διαστάσεις, για να καταλήξει να εμπλουτίσει τα μουσεία Φυσικής Ιστορίας ανά τον κόσμο με λίγα κιλά πέτρας από τη Σελήνη. Τη θριαμβευτική προσσελήνωση των συσκευών του προγράμματος Apollo στη Σελήνη δεν ακολούθησε καμία επική προσπάθεια κατάκτησης των πλανητών και του διαστήματος, αλλά δραστική περικοπή των σχετικών κονδυλίων, η κατασπατάληση των οποίων απείλησε να οδηγήσει τις ΗΠΑ σε χρεοκοπία.

        Αυτό ήταν το επιστέγασμα του διαστημικού ανταγωνισμού κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Ο Ψυχρός Πόλεμος στο διάστημα άρχισε με την ιδεοληπτική προσπάθεια της τότε ΕΣΣΔ να επεκτείνει την παρουσία του ανθρώπου σε διαστημικούς χώρους για να προκαλέσει την απάντηση που επεφύλαξαν οι ΗΠΑ. Ο διαστημικός αυτός ανταγωνισμός ήταν ένας από τους παράγοντες που οδήγησε σε εξάντληση των δύο αντιπάλων, με την ΕΣΣΔ να εγκαταλείπει τον αγώνα και να καταρρέει.

        Το κύριο πρόβλημα για τις ΗΠΑ κατά τον ανταγωνισμό με την ΕΣΣΔ στο διάστημα επικεντρώθηκε στο ότι το πρόγραμμα Apollo απορροφούσε το 3,45% του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού τους, για να περιοριστεί μετά σε ένα ταπεινό 0,5% προς μεγάλη απογοήτευση της ΝΑΣΑ. Η περικοπή των διαστημικών δαπανών των ΗΠΑ βασίστηκε στην επινόηση του διαστημικού οχήματος, που οι ιθύνοντες της ΝΑΣΑ πρότειναν ως εμπορική εναλλαγή, που θα κάλυπτε πλήθος από ανάγκες, αφού κατά τους υπολογισμούς τους θα πραγματοποιούσε όχι λιγότερες από 50 εκτοξεύσεις ετησίως περιορίζοντας το κόστος τους σε εκατομμύρια δολλάρια από τα δισεκατομμύρια που κόστιζαν τα μέχρι τότε προγράμματα. Ωστόσο η εμπορική επιτυχία του διαστημικού οχήματος δεν ήρθε ποτέ, παρά την τεχνική επιτυχία του. Οι θρυλούμενες εμπορικές εφαρμογές δεν πραγματοποιήθηκαν, παρά τη θερμή υποστήριξη της ιδέας από την ΝΑΣΑ και παρά τη θετική ανταπόκριση των ψηφοφόρων. Η ΝΑΣΑ είχε τότε καταλήξει να μεταμορφωθεί σε ομάδα πίεσης και να εκφράζει εκτός από τα συμφέροντα πολλών επιστημόνων και τεχνοκρατών και την επιθυμία του στρατιωτικού και βιομηχανικού κατεστημένου των ΗΠΑ για πανάκριβα και περίπλοκα τεχνολογικά έργα.

        Μία αναζωπύρωση του θέματος έλαβε χώρα κατά την προεδρία του George Bush, όταν η ΝΑΣΑ κατόρθωσε να αποσπάσει την απόφαση για το πρόγραμμα Constellation για επιστροφή στη Σελήνη. Το πρόγραμμα αυτό θα το ακολουθούσε η εγκατάσταση μιας μόνιμης βάσης στη Σελήνη για να μελετούνται κατάλληλα οι κοσμικές ακτινοβολίες και να συλλαμβάνονται ευκολότερα τα σωματίδια των ακτινοβολιών, αλλά και για να παρατηρούνται άγρυπνα οι περιπλανώμενοι αστεροειδείς που, σύμφωνα με το φαντασιακό των ΗΠΑ, μας απειλούν μόνιμα με σύγκρουση και ολοκαύτωμα. Το πρόγραμμα αυτό ακυρώθηκε από τον πρόεδρο Οbama μετά την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης.

        Η ΝΑΣΑ δεν εγκατέλειψε τις ελπίδες της και δεν έχασε την ορμή και το θάρρος της. Μετά το πρόγραμμα Αpollo η ΝΑΣΑ είχε, με ρομποτικά συστήματα, φροντίσει να μη μείνει απροετοίμαστη για τις ενδεχόμενες εξερευνήσεις, ενώ καλλιέργησε συστηματικά την αντίληψη του συνόρου του διαστήματος, όπως και την αντίληψη της ιστορικής ανάγκης για επέκταση στο διάστημα πέρα από το ηλιακό σύστημα. Πρόσφατα εμφανίστηκαν και πάλι τα μεγαλεπήβολα και εξωφρενικά σχέδια για την επανδρωμένη αποστολή στον Άρη, που θα χρειασθεί ταξίδι αρκετών χρόνων στο ανοικτό διάστημα. Όμως, το κλειδί για την συνέχιση των διαστημικών ερευνών είναι και παραμένει το οικονομικό κόστος. Το κόστος κάθε διαστημικής δραστηριότητας δεν είναι ανάλογο προς την απόσταση που διανύεται, αλλά ανάλογο προς την ισχύ την απαιτούμενη για την έξοδο από το πεδίο βαρύτητας της Γης. Η ΝΑΣΑ φαίνεται σήμερα ανίκανη να αποστείλει φορτία και ανθρώπους στο διάστημα με κάποιο οικονομικό τρόπο, ώστε η αμερικανική κυβέρνηση να προσανατολίζεται στη χρήση ιδιωτικών επιχειρήσεων. Μάλιστα αυτή την εποχή η ΝΑΣΑ χρησιμοποιεί τον ρωσικό πύραυλο Soyuz που εκτοξεύεται από το πεδίο Baikonur στο Καζακστάν. Η αδυναμία της ΝΑΣΑ ανοίγει μια πολλά υποσχόμενη αγορά για την ιδιωτική πρωτοβουλία.

        Τώρα, λοιπόν, εμφανίζονται ενδείξεις ότι κυοφορείται νέος ανταγωνισμός στο διάστημα, αυτή τη φορά μεταξύ ιδιωτικών εταιρειών που αναζητούν κέρδη, αλλά και μεταξύ των  κυβερνήσεων μεγάλων χωρών που αναζητούν κύρος και θέλουν να διαφημιστούν. Η ΝΑΣΑ δεν είναι ο μόνος παίκτης στην αρένα της κατάκτησης του διαστήματος. Η Κίνα, που διαθέτει ήδη έναν αστροναύτη σχεδιάζει να κατασκευάσει τον δικό της διαστημικό σταθμό και αφού αποστείλει τα απαραίτητα ρομποτικά συστήματα στην επιφάνεια της Σελήνης, να στείλει το έτος 2020 και αστροναύτες εκεί. Η Ινδία έχει επίσης αποστείλει εξερευνητικό σύστημα στη Σελήνη, ενώ ξοδεύει σεβαστά ποσά για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων στο διάστημα που περιλαμβάνουν επανδρωμένα συστήματα.

        Έτσι έχει στηθεί το πλαίσιο που υποστηρίζει την ιδέα ότι το διάστημα είναι έτοιμο για να κατακτηθεί από την ιδιωτική πρωτοβουλία. Ήδη έχουν συσταθεί οι απαραίτητες εταιρείες που ήδη κατασκευάζουν πειραματικά συστήματα και πρωτόλεια διαστημικών συστημάτων. Η ιδέα είναι ότι είναι απαραίτητο να συγκεντρωθούν οι εξοπλισμοί και οι τεχνικές κατασκευές με μικρό κόστος στο διάστημα σε τροχιά γύρω από τη Γη, για να τις ακολουθήσουν μετά οι άνθρωποι που θα τις επανδρώσουν. «Η βιομηχανία του διαστήματος είναι κατά βάση σήμερα εμπορικής φύσης, ...οι κυβερνήσεις γίνονται πια πελάτες των ιδιωτικών εταιρειών...» δηλώνουν οι νέοι ιεροφάντες της διαστημικής περιπέτειας.

        Μια από τις πιο χαρακτηριστικές προσπάθειες για την κατάκτηση του διαστήματος από την ιδιωτική πρωτοβουλία είναι αυτή που εδρεύει στη νήσο Μan για να συνδυάσει την τεχνολογία με την προστασία ενός φορολογικού παραδείσου. Η παράδοξη κρατική οντότητα της νήσου του Man, που είναι μεν βρετανικό έδαφος, αλλά έχει και πληθώρα δικαιωμάτων, της επιτρέπει να φιλοξενεί δραστηριότητες που κανονικά φορολογούνται αλλά και να παρέχει υπηρεσίες χωρίς χρέωση. Εκεί οι πρωτοπόροι της διαστημικής επιχειρηματικότητας επωφελούνται μη πληρώνοντας φόρους και τέλη. Οι ίδιοι, πιστεύουν ότι μπορούν να πραγματοποιήσουν κέρδη, όχι μόνο κατασκευάζοντας και θέτοντας δορυφόρους και παραγωγικές μηχανές σε τροχιά, αλλά και με την ανάπτυξη του τουρισμού του διαστήματος και των πειραμάτων και της παραγωγής αγαθών σε περιβάλλον μηδενικής βαρύτητας.

        Ανάλογη είναι η δραστηριότητα του γνωστού επιχειρηματία της Virgin Airline, Richard Branson ο οποίος δηλώνει ότι με την εταιρεία Virgin Galactic δημιουργεί μια εντελώς καινούργια ανθρώπινη δραστηριότητα: το διαστημικό ταξίδι ή τον διαστημικό τουρισμό. Το διαστημικό όχημα, που η εταιρεία του Branson κατασκευάζει, θα είναι ικανό να πραγματοποιήσει σύντομες εισόδους σε περιοχές του διαστήματος όπου οι επιβάτες θα απολαμβάνουν τις εμπειρίες της έλλειψης βαρύτητας. Θα παρέχεται δηλαδή έναντι σεβαστού τιμήματος η δυνατότητα εμπειριών που οι συνήθεις θνητοί δεν έχουν την ελπίδα να δοκιμάσουν. Αλλά και το διαστημικό όχημα που σχεδιάζει ο Branson, θα οδηγήσει κατά τα λεγόμενά του σε άνθηση των αερομεταφορών με αποτέλεσμα πτήσεις από τη Νέα Υόρκη στο Τόκυο να μην απαιτούν πάνω από δύο ώρες.

        Μία ακόμη ανάλογη προσπάθεια, που ήδη πραγματοποιεί διαστημικά προγράμματα, είναι αυτή του ιδιοκτήτη της PayPal, Elon Musk που ίδρυσε την εταιρεία SpaceX και που βασίζεται στον υπάρχοντα διεθνή διαστημικό σταθμό. Ήδη ένα όχημα κατασκευής αυτής της εταιρείας προσδέθηκε επιτυχώς στον διαστημικό σταθμό στα πλαίσια ενός συμβολαίου  ύψους 1,6 δις $ για την αποστολή εφοδίων στον διαστημικό σταθμό. Αποκαλυπτική είναι η σύγκριση του κόστους μιας αποστολής εφοδίων στο διαστημικό σταθμό: η ΝΑΣΑ χρειάζεται ποσόν 300 εκατομμυρίων και ενός δις $, ενώ ο πύραυλος Falcon 9 της SpaceX μόνο 60 εκατομμύρια. Η SpaceX απασχολεί κατά τα λεγόμενά της 1.800 υπαλλήλους και έχει υπογράψει συμβόλαια για 40 εκτοξεύσεις. Μετά από αυτά ο κ. Musk δηλώνει ενθουσιασμένος ότι η εταιρεία του θα θέσει σε τροχιά κάθε είδους και βάρους διαστημικούς δορυφόρους και θα πραγματοποιήσει κάθε είδους μεταφορά στο διάστημα για φορτία ή για αστροναύτες. Ο ίδιος δηλώνει ότι η εταιρεία του θα επιτύχει να αναπτύξει ένα σύστημα διαστημικών μεταφορών που θα οδηγήσει την ανθρωπότητα να γίνει κάτοικος πολλών πλανητών. Κατά την άποψη της επιχείρησης αυτής θα πρέπει ο εξοπλισμός ο απαραίτητος για τον διαστημικό τουρισμό και την παραγωγή αγαθών στο διάστημα να αποσταλεί σε τροχιά πέριξ της Γης, προτού αρχίσουν να στέλνονται εκεί οι τουρίστες του διαστήματος και προτού πραγματοποιηθούν τα μεγαλοεπίβολα σχέδιά της.

        Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι οι μελλοντικοί τουρίστες του διαστήματος συνωθούνται ήδη στα γραφεία των διαστημικών επιχειρήσεων για να πάρουν σειρά στις λίστες αναμονής. Αν λάβουμε υπόψη ότι κάθε διαστημικό όχημα, εκτός από τους δύο χειριστές του, έχει και τέσσερις θέσεις μόνο για τουρίστες, οι λίστες θα πρέπει να εκκρεμούν για καιρό. Όσο για το κόστος είναι περίπου 200.000 δολλάρια για κάθε ταξίδι, ποσό που είναι μόνο το διπλάσιο από αυτό που απαιτείται για να σκαρφαλώσει κανείς στην κορυφή του Έβερεστ ή για να έχει το προνόμιο να κυνηγήσει έναν ελέφαντα ή ένα λεοντάρι στα πάρκα της πάμπτωχης Τανζανίας.